قهرمانی تیم ملی کشتی فرنگی در رقابت های آسیایی باحمایت همراه اول 
امضای قرارداد توسعه زیرساخت شهر هوشمند بین ایرانسل و قائمشهر 
موبایل های گوگل به اینترنت ماهواره ای متصل می شوند 
دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات: معماری داده همگام با هوشمندسازی دولت اصلاح می شود 
سئو بوی: بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات درسال جهش تولید از اولویت های طرح کلان و معماری این شبکه در نظر گرفته شد و سوال این است که آیا تجهیزات بومی قابلیت به کارگیری در شبکه ملی را دارند؟
خبرگزاری مهر – گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: شورای عالی فضای مجازی در آخرین مصوبه خود دولت را موظف به تکمیل زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات مطابق با اهداف «طرح کلان و معماری» این شبکه کرد. در این طرح اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات در چندین مورد در کنار بومی سازی خدمات، به بحث بومی سازی تجهیزات نیز اشاره دارد. در بخش اهداف عملیاتی در بند ۲۰ این طرح به مصون سازی، کاهش لطمه پذیری، افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی و دفاعی شبکه ملی اطلاعات در مقابل تهدیدات، بدون اتکا به خدمات خارجی تاکید گردیده است. از طرف دیگر در بندهای ۲۳ و ۲۴ این مصوبه، «رشد بومی سازی تجهیزات شبکه» به میزان ۱۰ درصد سالیانه بر طبق اولویت های تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی و نیز «بومی سازی سامانه های امنیتی مورد نیاز شبکه ملی به میزان ۱۰۰ درصد» تا سال ۱۴۰۴ تکلیف شده است. حال در سالی که با شعار «جهش تولید» نام گذاری شده است، مصوبه شورای عالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با رویکرد تجهیزات بومی، این سوال را به ذهن می آورد که وضعیت تجهیزات بومی حوزه ICT چگونه است و چه پتانسیل هایی در کشور وجود دارد که می تواند شعار امسال را در این عرصه محقق کند؟ سوال دیگر این است که جایگاه ما در تولید تجهیزات «های تک» مخابراتی کجاست و چه محصولاتی قابلیت به کارگیری در شبکه ملی اطلاعات را دارند و در نهایت اینکه نقاط قوت و ضعف کشور در این عرصه چیست؟ پیگیری بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در یک کارگروه مدتی پیش (شهریورماه ۹۹) نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در امتداد تحقق شعار سال جهش تولید در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برپا شد. در این نمایشگاه مطابق با بیان سازمان فناوری اطلاعات ایران، ۴۴ شرکت در چارچوب ۷ دسته بندی شامل پایانه ها، لایه دسترسی، لایه انتقال (نوری)، رادیو و آنتن، رابط شبکه، لایه لبه و هسته، سامانه ها و شبکه های اختصاصی، تولیدات خودرا معرفی کردند. دسته نخست: ۱۲ شرکت تولیدکننده گوشی هوشمند، تبلت، گوشی IP و انواع مودم ها
دسته دوم: ۶ شرکت در حوزه بومی سازی ترمینال های خط نوری(OLT)، تجهیزات مرکزی VDSL، ترمینال شبکه نوری (ONT)
دسته سوم: ۷ شرکت تولیدی تجهیزات اکتیو نوری، SFP، ROADM، DWDM، ONT و PTON
دسته چهارم: ۹ شرکت تولیدی تجهیزات مربوط به رادیو مایکروویو، شبکه LTE اختصاصی، آنتن های مایکروویو، موبایل ۵ و ۸ باندی، MIMO و SISO
دسته پنجم: ۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع کابل شبکه CAT، اتصالات کواکسیال و نوری
دسته ششم: ۱۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع روترها (مسیریاب ها)، سوئیچ های شبکه SBC، HSS، Vims، ذخیره ساز دیتا، DNS و زیرساخت ابری
دسته هفتم: ۷ هفت شرکت تولیدی در حوزه TripleA، OSS/BSS، Billing و SD-WAN در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه، مهدی کریمی نیسیانی نماینده ویژه وزیر ارتباطات در تولید، اظهار داشت: بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در امتداد تحقق «جهش تولید» مورد تاکید نهادهای بالادستی قرار دارد و برمبنای هدف گذاری طرح معماری این شبکه، بومی سازی ۱۰ درصدی سالانه تجهیزات در دستور کار قرار گرفته است. وی از تشکیل کارگروه بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با حضور معاونت نوآوری وزارت ارتباطات، پژوهشگاه ICT، رگولاتوری، سازمان فناوری اطلاعات ایران، سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی و نیز سایر تولیدکنندگان این بخش آگاهی داد تا متناسب با برنامه توسعه شبکه ملی اطلاعات و تکامل آن، بومی سازی تولیدات این شبکه نیز دنبال شود.
مشکلات تولید در تجهیزات ارتباطی چیست علی اصغر انصاری مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت تولید تجهیزات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات و مشکلاتی که بر سر راه تولید این تجهیزات است توضیح می دهد و می گوید: اساساً فناوری های حوزه ارتباطات خصوصاً بخش «اکتیو» در دنیا بعنوان فناوری های «های تک» شناخته می شوند. اینها فناوری های تحولی هستند و تغییرات در آنها سریع اتفاق می افتد. بدین سبب صنعت داخلی برای رقابت با تولیدکنندگان معروف دنیا با چالش مواجه می باشد. البته این مساله تنها به کشور ما مربوط نمی گردد و چالش همه کشورها است. وی افزود: تولیدکنندگان مطرح دنیا در این عرصه دارای تیراژهای جهانی هستند. بنا بر این تولید این محصولات به لحاظ اقتصادی و تعقیب کردن سیر تحولات برای هر کشوری که بخواهد صنعت بومی داشته باشد، چالش بشمار می رود. انصاری با اشاره به اینکه قدمت صنعت داخلی ما در حوزه مخابرات و ارتباطات زیاد است، اضافه کرد: در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات مربوط به برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم. در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات مربوط به برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم وی با اعلان اینکه تجهیزات «اکتیو» مربوط به سیستم های انتقال نوری، انواع و اقسام آنتن ها، سیستم های فرستنده و گیرنده، تجهیزات هسته در لایه انتقال و IT و انواع و اقسام روترها و سوئیچ ها، سیستم های مدیریتی مانند oss و bss و سامانه های مدیریت مانند IMS می شوند، اظهار داشت: برغم وجود ریسک بالا، کشور تا حد زیادی توانسته این محصولات را بومی سازی کند و تا جایی که امکان داشته، نیازمندی های داخلی در حوزه این تجهیزات تامین شده است. انصاری با تاکید بر اینکه الان مشکل ما در این عرصه نبود دانش فنی نیست، اشاره کرد: بحث بر سر این است که برخی قطعات مانند چیپ ست ها و برخی المان ها در انحصار معدود شرکت هایی در دنیا است و این وابستگی باتوجه به مشکلات تحریم و نوسانات ارز سبب شده تا تولیدکنندگان ما نتوانند برخی نیازمندی های داخلی را از این طریق تامین کنند. بدین جهت الان در سال «جهش تولید» و تحقق اصول الزامات شبکه ملی اطلاعات که در خصوص بومی سازی و سفارشی سازی تجهیزات تکلیف شده است، ما موضوع بومی سازی را پررنگ تر از قبل دنبال می نماییم و خوشبختانه اقبال اپراتورها و مصرف کنندگان تجهیزات ارتباطی و مخابراتی نیز به تولیدکننده داخلی بیشتر شده است. وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات که بر اساس پروسه نیازسنجی در حوزه تجهیزات تولید داخل برگزار شد، اظهار داشت: سندیکای صنعت مخابرات ایران فهرست نیازمندی های مدنظر را بین اعضای خود توزیع کرد و خیلی از شرکت ها آمادگی ارائه محصول را اعلام نموده و یا اعلام نمودند که در فضای R&D هستند و این تجهیزات را در چه مدت زمانی می توانند آماده و تحویل دهند. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با اعلان اینکه ما با یک سری چالش ها و موانع مواجه هستیم که مسئولیت آن در وزارت ارتباطات نیست، اضافه کرد: خیلی از سیاست ها و مقررات گذاری ها با وزارت صمت است که در این عرصه هم تأثیرگذار است. برای مثال سیاست های ارزی ممکنست خیلی مطابق میل صنعت مخابراتی نباشد؛ از طرف دیگر تولیدکنندگان تجهیزات ICT با یک سری چالش های حقوقی، اقتصادی و مقرراتی و رگولاتوری مواجهند. هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تجهیزات ما کاملاً داخلی است! انصاری با ابراز امیدواری از اینکه صنایع داخلی بتوانند سهم بیشتری را در تامین تجهیزات شبکه های ارتباطی داخل کشور به خود اختصاص دهند، در پاسخ به این پرسش که چه میزان از تولیدات ما به معنای واقعی تولید داخل است و چه میزان از این صنایع، مونتاژ است، توضیح داد: ما هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تولیدات ما با جزئیات کامل مربوط به صنعت داخل است و هیچ جای دنیا هم این طور نیست. همین که ما فعالیتی را در چارچوب مونتاژ انجام می دهیم و بعضاً سیستم های نرم افزاری تجهیزات توسط صنایع داخلی توسعه می یابد و اغلب قطعات در داخل مونتاژ می شود، به معنای تولید داخل است. وی با اشاره به اینکه زنجیره ای از امکانات منجر به تولید محصول می شود و خوشبختانه صنعت داخلی تا جایی که توانسته نسبت به بومی سازی اقدام نموده است، اظهار داشت: یک سری قطعات همچون قطعات نیمه هادی و چیپ ست در دنیا در انحصار دو یا ۳ شرکت معدود است و این قطعات در کشور ما نیز وارداتی بوده و تولید داخل نیست. اما با وجود محدودیت های تحریم بعضاً شاهد می باشیم که تولیدکنندگان ایرانی برای تهیه این اقلام، کارخانه هایی در خارج از کشور خریداری نموده و محصول را در خارج تولید می کنند و سپس آنرا به داخل کشور آورده و بسته بندی می کنند. انصاری اشاره کرد: آمریکا و چین یک سری قطعات الکترونیکی را برای بخش پردازشگر و محاسباتی تجهیزات، تولید می کنند که در دسته بندی ریزپردازنده ها شناخته می شوند و معمولاً تولیدکننده ها، مجبور به واردات این قطعات هستند تا در طراحی بردها از آنها استفاده کنند. وی در پاسخ به این پرسش که الان چند درصد از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات استفاده می شود، اظهار داشت: قسمتی از تجهیزات سیستم های انتقال در لایه زیرساخت و مخابرات استفاده می شود از همین امکانات شرکت های داخلی است. اما درصدی نمی توان برای آن اعلام نمود. به هرترتیب کاملاً مشهود است که تجهیزات به سمت داخلی شدن می رود. مشاور معاون وزیر ارتباطات اظهار داشت: برآورد ما نشان میدهد که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» نیز به حداقل برسد. تا پیش از اختتام سال هم یک نمایشگاه دیگر در تکمیل دستاوردهای بومی شبکه ملی اطلاعات برپا می شود و تمامی تلاش این است که بتوانیم وابستگی ها را به حداقل برسانیم. برآورد ما نشان میدهد که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» به حداقل برسد مسئول دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات با اعلان اینکه جهش تولید در تجهیزات ارتباطی در کشور از سال ۹۵ و با تولید تجهیزات انتقال نوری آغاز شد، افزود: الان شاهد افزایش تعداد شرکت ها و تنوع محصولات هستیم و طبق قانون حداکثر استفاده از صنعت داخلی، اولویت نیز با این تجهیزات داخلی است. انصاری با اشاره به اینکه فضا و امکانات برای دیده شدن تولیدات داخلی برقرار است و در صورت توانمندی تولیدات داخلی، می توان از این محصولات در شبکه ملی اطلاعات استفاده کرد، اظهار داشت: شرایط فعلی ماحصل تحقیق و توسعه چندین ساله شرکت های تولیدی و حمایت اپراتورها برای به کارگیری این تجهیزات در شبکه است. اما شکی نیست که ما هنوز با آنچه که باید باشیم، فاصله داریم. به بیان دیگر دستاوردهای پیشرفته بومی در شبکه ملی اطلاعات مایه امیدواری است و ما امیدوار شدیم که توان داخلی می تواند خیلی از خلاءها را پر کند و حتی برخی شرکت ها این تجهیزات را به بازار کشورهای همسایه نیز صادر کرده اند. ولی بازهم جا برای کار وجود دارد. سند موانع تولید تجهیزات شبکه ملی اطلاعات تدوین شد وی اظهار داشت: تجهیزات پیشرفته شبکه های ارتباطی از نظر باند فرکانسی و مدیریت پهنای باندی که می توانند پشتیبانی کنند از نسل های قدیمی خود فاصله گرفته و آنچه که در دنیا تولید می شود، نزدیک به لبه تکنولوژی است. بدین سبب در ایران نیز آنچه که از این تجهیزات ارائه می شود باید قابل رقابت با محصولات «های تک» دنیا باشد و در غیر این صورت در زیرساخت ارتباطی کشور کارآیی نخواهد داشت. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره نحوه پشتیبانی از تولیدات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات نیز اظهار داشت: ما بعنوان دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات، سندی را منطبق بر موانع تولید آماده کرده و موانع ارجاع کار به شرکت های داخلی را با تطبیق بر شرایط واقعی مشخص کرده و برای آنها راهکار درنظر گرفته ایم. دراین زمینه دستگاه های مرتبط مسئول هستند که موضوعات را درک کرده و به تولید کمک کنند. بطور قطع موضوع تولید داخل در اولویت همه دستگاه های زیربط است.
۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی شبکه ملی قابل اتکا به توان بومی است دکتر عباس آسوشه مشاور فناوری مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در ارزیابی خود از وضعیت تجهیزات پیشرفته بومی که مقرر است در شبکه ملی اطلاعات به کار گرفته شود، نظر دیگری دارد. وی با اعلان اینکه به هر حال قسمتی از سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به بومی سازی تجهیزات متعلق می باشد و مجری این پروژه باید برای بومی سازی تجهیزات بخش های کلیدی و اساسی شبکه، برنامه ریزی لازم را داشته باشد، می گوید: حدود ۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی پیشرفته در شبکه ملی اطلاعات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات این شبکه عمدتاً کار ما نیست و تنها به قسمتی از آن مسلط هستیم. آسوشه، نمایشگاهی که اخیرا از دستاوردهای بخش خصوصی صنعت مخابرات ایران در حوزه تجهیزات پیشرفته ICT در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام شد را اقدامی جهش گونه از طرف بخش خصوصی و سندیکای صنعت مخابرات برای تحقق اهداف تعیین شده در «سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات» عنوان می کند. وی با تاکید بر اینکه هدف این است که تا حد امکان از تجهیزات داخلی در شبکه ملی اطلاعات بهره گرفته شود، اظهار داشت: این تجهیزات مربوط به بخش های مختلفی از مودم های مربوط به تبدیل انتقال صدا روی شبکه سنتی به شبکه های IP تا تجهیزات شبکه انتقال فیبرنوری و تجهیزات دسترسی روی آن می شود. این بخش حتی برای رسیدن به تکنولوژی های پیشرفته (های تک) مانند SDN (شبکه های تعریف شده توسط نرم افزار) که در دنیا نیز هنوز خیلی از شرکت ها آنرا ندارند، برنامه ریزی نموده است. این محصول در نمایشگاه مذکور توسط برخی شرکت ها ارائه شد. مشاور مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد: البته بنده به هیچ عنوان ادعا نمی کنم که ما به فاز تکمیل این فناوری ها دست پیدا کرده ایم. بلکه معتقدم که شرکت های ما نیز دراین زمینه قدم های اولیه را برداشته اند و در سال «جهش تولید»، این نشانه مثبتی از جنب و جوش بخش خصوصی در این حوزه می باشد. برخی تجهیزات می توانند جایگزین تجهیزات آمریکایی باشند وی اظهار داشت: ما معتقدیم که بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی نیز دارند. بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی نیز دارند آسوشه درباب این سوال که آیا این تجهیزات بومی، قابلیت آنرا دارند که در شبکه ملی اطلاعات بعنوان زیرساخت فضای مجازی کشور قرار گیرند و خدمات با کیفیتی به مردم ارائه کنند؟ اظهار داشت: بعضی از این تجهیزات در نقاط با ظرفیت پایین شبکه امکان استفاده دارند اما در نقاط با ظرفیت بالا به هیچ وجه امکان و آمادگی استفاده برای شبکه ملی اطلاعات را ندارند. در این میان اپراتورهای شبکه مراقب خواهند بود که فقط به اینکه این تجهیزات ایرانی هستند بسنده نکنند و تست های لازم را انجام دهند؛ چونکه مقرر است این تجهیزات در شبکه ای قرار گیرد که هدفش ارائه خدمات داخلی با کیفیت به مردم است و نباید هر تجهیز بدون کیفیتی را به صرف اینکه بومی است، در آن به کار گرفت. وی اشاره کرد: از طرف دیگر نباید نظارت بخش های نظارتی موجب کندی و به صورتی سدی در مقابل فعالیت بخش خصوصی باشد. بنا بر این تاکیدمان بر این است که نظارت بخش های نظارتی چه در حوزه کیفی و چه در حوزه های امنیتی، باید به صورتی کمک کننده بخش خصوصی باشد تا سریع تر به تجهیزات و قطعات بومی مورد نیاز جهت استفاده در جای جای شبکه ملی اطلاعات برسیم. مشاور فناوری رئیس مرکز ملی فضای مجازی با اعلان اینکه ما در دنیا شاهد روند بلوغ فناوری های ارتباطی هستیم و انتظار این روند را در داخل کشور نیز داریم، اظهار داشت: البته باتوجه به تحریم ها و وضعیت اقتصادی کشور انتظار نداریم که این شرکتها راه ۲۰ ساله را در ۳ سال بپیمایند. در این راه اپراتورها هم باید کمک کنند تا فضای تست و آزمایش برای بالغ شدن این تجهیزات برقرار شود. آسوشه معتقد می باشد که نباید تجهیزات بومی را در روز اول با تجهیزات معادل آمریکایی، اروپایی و یا چینی مقایسه نماییم. بلکه باید به بخش خصوصی فرصت داد تا خودش را نشان دهد. البته قاطعانه معتقدم که در بعضی موارد از تجهیزات پیشرفته بومی در این عرصه با خروجی هایی روبرو می باشیم که به قطعات امریکایی، اروپایی و چینی تنه می زند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا در حوزه تجهیزات بومی شبکه ارتباطی به خودکفایی رسیده ایم، اظهار داشت: در هیچیک از موارد ما نمی توانیم بگوییم که به صورت ۱۰۰ درصد شبکه مان را می توانیم با محصولات بومی تجهیز نماییم. چونکه ما همچنان در حوزه اقلام سخت افزاری وابستگی داریم که البته این وابستگی ۱۰۰ درصد نیست. در بعضی موارد می توان از تجهیزات معادل استفاده نمود. به بیان دیگر در بعضی موارد قسمتی از تجهیزات متعلق به ما نیست و در بعضی موارد هم کل کار نتیجه کار دانش آموختگان و پژوهشگران خودمان است. مشاور مرکز ملی فضای مجازی توضیح داد: بنظر می رسد درصد ۳۰ به ۷۰ برای توانمندی ما در حوزه تجهیزات پیشرفته بومی شبکه ملی اطلاعات مناسب باشد. به این معنا که صفر تا صد حدود ۳۰ درصد تجهیزات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات عمدتاً کار ما نیست و تنها به قسمتی از آن مسلط هستیم. برای مثال تجهیزات نرم افزاری ما قابل دفاع هستند اما در بخش سخت افزاری عمدتاً از توان کشورهای دیگر استفاده می نماییم. چشم انداز روشن استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات وی اظهار داشت: البته این وابستگی با آنچه که قبل از این به تجهیزات امریکایی و اروپایی وجود داشت، متفاوت است و امروز شاهد استقلالی هستیم که می توانیم از تجهیزات معادل خودمان نیز در شبکه استفاده نمائیم. می توانیم تجهیزات را طراحی نموده و به شرکتهای دوم و سوم برای ساخت ارسال نماییم. اما در زمینه ساخت دیوایس و قطعات نیمه هادی در کشور فعلاً توانایی وجود ندارد و بودجه و اعتبار لازم نیز برای آنکه به این سمت حرکت نماییم، دیده نمی گردد. دکتر آسوشه چشم انداز استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات را روشن می داند و معتقد می باشد که اگر در ۳ سال آینده بخش های ارائه کننده خدمات باردیگر به تجهیزات خارجی برنگردند و فضایی که الان به وجود آمده را دنبال کرده و اهتمام و خطا را تحمل کنند، با ساخت های متوالی، بلوغ تولید ملی این تجهیزات در انتظار ما است. وی اظهار داشت: از طرف دیگر بخش خصوصی نیز باید انتظاراتش را پایین بیاورد و تجهیزات خودرا از جهت قیمت و هزینه با تجهیزات خارجی که بیش از ۱۰ سال است ساخته می شوند و تست های مختلف را پشت سر گذاشته اند مقایسه نکند. مشاور رئیس مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد: بنظر می رسد معاونت نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات در حال برنامه ریزی مجدد برای شناسایی پتانسیل های تولیدی بخش خصوصی در حوزه تجهیزات شبکه است. براین اساس این مجموعه و نیز بخش خصوصی و اپراتورهای ارتباطی باید برای نگاه استقلال در تامین تجهیزات ارزش قائل باشند تا این راه پرپیچ و خم با پیروزی به اتمام برسد.
منبع: سئو بوی
خبرگزاری مهر – گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: شورای عالی فضای مجازی در آخرین مصوبه خود دولت را موظف به تکمیل زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات مطابق با اهداف «طرح کلان و معماری» این شبکه کرد. در این طرح اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات در چندین مورد در کنار بومی سازی خدمات، به بحث بومی سازی تجهیزات نیز اشاره دارد. در بخش اهداف عملیاتی در بند ۲۰ این طرح به مصون سازی، کاهش لطمه پذیری، افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی و دفاعی شبکه ملی اطلاعات در مقابل تهدیدات، بدون اتکا به خدمات خارجی تاکید گردیده است. از طرف دیگر در بندهای ۲۳ و ۲۴ این مصوبه، «رشد بومی سازی تجهیزات شبکه» به میزان ۱۰ درصد سالیانه بر طبق اولویت های تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی و نیز «بومی سازی سامانه های امنیتی مورد نیاز شبکه ملی به میزان ۱۰۰ درصد» تا سال ۱۴۰۴ تکلیف شده است. حال در سالی که با شعار «جهش تولید» نام گذاری شده است، مصوبه شورای عالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات با رویکرد تجهیزات بومی، این سوال را به ذهن می آورد که وضعیت تجهیزات بومی حوزه ICT چگونه است و چه پتانسیل هایی در کشور وجود دارد که می تواند شعار امسال را در این عرصه محقق کند؟ سوال دیگر این است که جایگاه ما در تولید تجهیزات «های تک» مخابراتی کجاست و چه محصولاتی قابلیت به کارگیری در شبکه ملی اطلاعات را دارند و در نهایت اینکه نقاط قوت و ضعف کشور در این عرصه چیست؟ پیگیری بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در یک کارگروه مدتی پیش (شهریورماه ۹۹) نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در امتداد تحقق شعار سال جهش تولید در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برپا شد. در این نمایشگاه مطابق با بیان سازمان فناوری اطلاعات ایران، ۴۴ شرکت در چارچوب ۷ دسته بندی شامل پایانه ها، لایه دسترسی، لایه انتقال (نوری)، رادیو و آنتن، رابط شبکه، لایه لبه و هسته، سامانه ها و شبکه های اختصاصی، تولیدات خودرا معرفی کردند. دسته نخست: ۱۲ شرکت تولیدکننده گوشی هوشمند، تبلت، گوشی IP و انواع مودم ها
دسته دوم: ۶ شرکت در حوزه بومی سازی ترمینال های خط نوری(OLT)، تجهیزات مرکزی VDSL، ترمینال شبکه نوری (ONT)
دسته سوم: ۷ شرکت تولیدی تجهیزات اکتیو نوری، SFP، ROADM، DWDM، ONT و PTON
دسته چهارم: ۹ شرکت تولیدی تجهیزات مربوط به رادیو مایکروویو، شبکه LTE اختصاصی، آنتن های مایکروویو، موبایل ۵ و ۸ باندی، MIMO و SISO
دسته پنجم: ۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع کابل شبکه CAT، اتصالات کواکسیال و نوری
دسته ششم: ۱۴ شرکت تولیدی در حوزه انواع روترها (مسیریاب ها)، سوئیچ های شبکه SBC، HSS، Vims، ذخیره ساز دیتا، DNS و زیرساخت ابری
دسته هفتم: ۷ هفت شرکت تولیدی در حوزه TripleA، OSS/BSS، Billing و SD-WAN در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه، مهدی کریمی نیسیانی نماینده ویژه وزیر ارتباطات در تولید، اظهار داشت: بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات در امتداد تحقق «جهش تولید» مورد تاکید نهادهای بالادستی قرار دارد و برمبنای هدف گذاری طرح معماری این شبکه، بومی سازی ۱۰ درصدی سالانه تجهیزات در دستور کار قرار گرفته است. وی از تشکیل کارگروه بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با حضور معاونت نوآوری وزارت ارتباطات، پژوهشگاه ICT، رگولاتوری، سازمان فناوری اطلاعات ایران، سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی و نیز سایر تولیدکنندگان این بخش آگاهی داد تا متناسب با برنامه توسعه شبکه ملی اطلاعات و تکامل آن، بومی سازی تولیدات این شبکه نیز دنبال شود.
مشکلات تولید در تجهیزات ارتباطی چیست علی اصغر انصاری مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت تولید تجهیزات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات و مشکلاتی که بر سر راه تولید این تجهیزات است توضیح می دهد و می گوید: اساساً فناوری های حوزه ارتباطات خصوصاً بخش «اکتیو» در دنیا بعنوان فناوری های «های تک» شناخته می شوند. اینها فناوری های تحولی هستند و تغییرات در آنها سریع اتفاق می افتد. بدین سبب صنعت داخلی برای رقابت با تولیدکنندگان معروف دنیا با چالش مواجه می باشد. البته این مساله تنها به کشور ما مربوط نمی گردد و چالش همه کشورها است. وی افزود: تولیدکنندگان مطرح دنیا در این عرصه دارای تیراژهای جهانی هستند. بنا بر این تولید این محصولات به لحاظ اقتصادی و تعقیب کردن سیر تحولات برای هر کشوری که بخواهد صنعت بومی داشته باشد، چالش بشمار می رود. انصاری با اشاره به اینکه قدمت صنعت داخلی ما در حوزه مخابرات و ارتباطات زیاد است، اضافه کرد: در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات مربوط به برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم. در بخش تجهیزات «پسیو» شبکه ارتباطی کشور تقریباً به خودکفایی رسیده ایم به نحوی که در عرصه تولید تجهیزات مربوط به برق، ملزومات و تأسیسات، کابل فیبرنوری، کانکتورها و انواع و اقسام اتصالات تقریباً وابستگی و مشکلی نداریم وی با اعلان اینکه تجهیزات «اکتیو» مربوط به سیستم های انتقال نوری، انواع و اقسام آنتن ها، سیستم های فرستنده و گیرنده، تجهیزات هسته در لایه انتقال و IT و انواع و اقسام روترها و سوئیچ ها، سیستم های مدیریتی مانند oss و bss و سامانه های مدیریت مانند IMS می شوند، اظهار داشت: برغم وجود ریسک بالا، کشور تا حد زیادی توانسته این محصولات را بومی سازی کند و تا جایی که امکان داشته، نیازمندی های داخلی در حوزه این تجهیزات تامین شده است. انصاری با تاکید بر اینکه الان مشکل ما در این عرصه نبود دانش فنی نیست، اشاره کرد: بحث بر سر این است که برخی قطعات مانند چیپ ست ها و برخی المان ها در انحصار معدود شرکت هایی در دنیا است و این وابستگی باتوجه به مشکلات تحریم و نوسانات ارز سبب شده تا تولیدکنندگان ما نتوانند برخی نیازمندی های داخلی را از این طریق تامین کنند. بدین جهت الان در سال «جهش تولید» و تحقق اصول الزامات شبکه ملی اطلاعات که در خصوص بومی سازی و سفارشی سازی تجهیزات تکلیف شده است، ما موضوع بومی سازی را پررنگ تر از قبل دنبال می نماییم و خوشبختانه اقبال اپراتورها و مصرف کنندگان تجهیزات ارتباطی و مخابراتی نیز به تولیدکننده داخلی بیشتر شده است. وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه بومی سازی تجهیزات پیشرفته شبکه ملی اطلاعات که بر اساس پروسه نیازسنجی در حوزه تجهیزات تولید داخل برگزار شد، اظهار داشت: سندیکای صنعت مخابرات ایران فهرست نیازمندی های مدنظر را بین اعضای خود توزیع کرد و خیلی از شرکت ها آمادگی ارائه محصول را اعلام نموده و یا اعلام نمودند که در فضای R&D هستند و این تجهیزات را در چه مدت زمانی می توانند آماده و تحویل دهند. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با اعلان اینکه ما با یک سری چالش ها و موانع مواجه هستیم که مسئولیت آن در وزارت ارتباطات نیست، اضافه کرد: خیلی از سیاست ها و مقررات گذاری ها با وزارت صمت است که در این عرصه هم تأثیرگذار است. برای مثال سیاست های ارزی ممکنست خیلی مطابق میل صنعت مخابراتی نباشد؛ از طرف دیگر تولیدکنندگان تجهیزات ICT با یک سری چالش های حقوقی، اقتصادی و مقرراتی و رگولاتوری مواجهند. هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تجهیزات ما کاملاً داخلی است! انصاری با ابراز امیدواری از اینکه صنایع داخلی بتوانند سهم بیشتری را در تامین تجهیزات شبکه های ارتباطی داخل کشور به خود اختصاص دهند، در پاسخ به این پرسش که چه میزان از تولیدات ما به معنای واقعی تولید داخل است و چه میزان از این صنایع، مونتاژ است، توضیح داد: ما هیچ اصراری نداریم که بگوییم همه تولیدات ما با جزئیات کامل مربوط به صنعت داخل است و هیچ جای دنیا هم این طور نیست. همین که ما فعالیتی را در چارچوب مونتاژ انجام می دهیم و بعضاً سیستم های نرم افزاری تجهیزات توسط صنایع داخلی توسعه می یابد و اغلب قطعات در داخل مونتاژ می شود، به معنای تولید داخل است. وی با اشاره به اینکه زنجیره ای از امکانات منجر به تولید محصول می شود و خوشبختانه صنعت داخلی تا جایی که توانسته نسبت به بومی سازی اقدام نموده است، اظهار داشت: یک سری قطعات همچون قطعات نیمه هادی و چیپ ست در دنیا در انحصار دو یا ۳ شرکت معدود است و این قطعات در کشور ما نیز وارداتی بوده و تولید داخل نیست. اما با وجود محدودیت های تحریم بعضاً شاهد می باشیم که تولیدکنندگان ایرانی برای تهیه این اقلام، کارخانه هایی در خارج از کشور خریداری نموده و محصول را در خارج تولید می کنند و سپس آنرا به داخل کشور آورده و بسته بندی می کنند. انصاری اشاره کرد: آمریکا و چین یک سری قطعات الکترونیکی را برای بخش پردازشگر و محاسباتی تجهیزات، تولید می کنند که در دسته بندی ریزپردازنده ها شناخته می شوند و معمولاً تولیدکننده ها، مجبور به واردات این قطعات هستند تا در طراحی بردها از آنها استفاده کنند. وی در پاسخ به این پرسش که الان چند درصد از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات استفاده می شود، اظهار داشت: قسمتی از تجهیزات سیستم های انتقال در لایه زیرساخت و مخابرات استفاده می شود از همین امکانات شرکت های داخلی است. اما درصدی نمی توان برای آن اعلام نمود. به هرترتیب کاملاً مشهود است که تجهیزات به سمت داخلی شدن می رود. مشاور معاون وزیر ارتباطات اظهار داشت: برآورد ما نشان میدهد که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» نیز به حداقل برسد. تا پیش از اختتام سال هم یک نمایشگاه دیگر در تکمیل دستاوردهای بومی شبکه ملی اطلاعات برپا می شود و تمامی تلاش این است که بتوانیم وابستگی ها را به حداقل برسانیم. برآورد ما نشان میدهد که ۷۰ درصد تجهیزات پسیو و اکتیو مخابراتی در کشور تولید می شود و تلاش این است که آن ۳۰ درصد «های تک» به حداقل برسد مسئول دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات با اعلان اینکه جهش تولید در تجهیزات ارتباطی در کشور از سال ۹۵ و با تولید تجهیزات انتقال نوری آغاز شد، افزود: الان شاهد افزایش تعداد شرکت ها و تنوع محصولات هستیم و طبق قانون حداکثر استفاده از صنعت داخلی، اولویت نیز با این تجهیزات داخلی است. انصاری با اشاره به اینکه فضا و امکانات برای دیده شدن تولیدات داخلی برقرار است و در صورت توانمندی تولیدات داخلی، می توان از این محصولات در شبکه ملی اطلاعات استفاده کرد، اظهار داشت: شرایط فعلی ماحصل تحقیق و توسعه چندین ساله شرکت های تولیدی و حمایت اپراتورها برای به کارگیری این تجهیزات در شبکه است. اما شکی نیست که ما هنوز با آنچه که باید باشیم، فاصله داریم. به بیان دیگر دستاوردهای پیشرفته بومی در شبکه ملی اطلاعات مایه امیدواری است و ما امیدوار شدیم که توان داخلی می تواند خیلی از خلاءها را پر کند و حتی برخی شرکت ها این تجهیزات را به بازار کشورهای همسایه نیز صادر کرده اند. ولی بازهم جا برای کار وجود دارد. سند موانع تولید تجهیزات شبکه ملی اطلاعات تدوین شد وی اظهار داشت: تجهیزات پیشرفته شبکه های ارتباطی از نظر باند فرکانسی و مدیریت پهنای باندی که می توانند پشتیبانی کنند از نسل های قدیمی خود فاصله گرفته و آنچه که در دنیا تولید می شود، نزدیک به لبه تکنولوژی است. بدین سبب در ایران نیز آنچه که از این تجهیزات ارائه می شود باید قابل رقابت با محصولات «های تک» دنیا باشد و در غیر این صورت در زیرساخت ارتباطی کشور کارآیی نخواهد داشت. مشاور رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران درباره نحوه پشتیبانی از تولیدات بومی جهت استفاده در شبکه ملی اطلاعات نیز اظهار داشت: ما بعنوان دبیرخانه شبکه ملی اطلاعات، سندی را منطبق بر موانع تولید آماده کرده و موانع ارجاع کار به شرکت های داخلی را با تطبیق بر شرایط واقعی مشخص کرده و برای آنها راهکار درنظر گرفته ایم. دراین زمینه دستگاه های مرتبط مسئول هستند که موضوعات را درک کرده و به تولید کمک کنند. بطور قطع موضوع تولید داخل در اولویت همه دستگاه های زیربط است.
۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی شبکه ملی قابل اتکا به توان بومی است دکتر عباس آسوشه مشاور فناوری مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر در ارزیابی خود از وضعیت تجهیزات پیشرفته بومی که مقرر است در شبکه ملی اطلاعات به کار گرفته شود، نظر دیگری دارد. وی با اعلان اینکه به هر حال قسمتی از سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به بومی سازی تجهیزات متعلق می باشد و مجری این پروژه باید برای بومی سازی تجهیزات بخش های کلیدی و اساسی شبکه، برنامه ریزی لازم را داشته باشد، می گوید: حدود ۳۰ درصد تجهیزات ارتباطی پیشرفته در شبکه ملی اطلاعات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات این شبکه عمدتاً کار ما نیست و تنها به قسمتی از آن مسلط هستیم. آسوشه، نمایشگاهی که اخیرا از دستاوردهای بخش خصوصی صنعت مخابرات ایران در حوزه تجهیزات پیشرفته ICT در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام شد را اقدامی جهش گونه از طرف بخش خصوصی و سندیکای صنعت مخابرات برای تحقق اهداف تعیین شده در «سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات» عنوان می کند. وی با تاکید بر اینکه هدف این است که تا حد امکان از تجهیزات داخلی در شبکه ملی اطلاعات بهره گرفته شود، اظهار داشت: این تجهیزات مربوط به بخش های مختلفی از مودم های مربوط به تبدیل انتقال صدا روی شبکه سنتی به شبکه های IP تا تجهیزات شبکه انتقال فیبرنوری و تجهیزات دسترسی روی آن می شود. این بخش حتی برای رسیدن به تکنولوژی های پیشرفته (های تک) مانند SDN (شبکه های تعریف شده توسط نرم افزار) که در دنیا نیز هنوز خیلی از شرکت ها آنرا ندارند، برنامه ریزی نموده است. این محصول در نمایشگاه مذکور توسط برخی شرکت ها ارائه شد. مشاور مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد: البته بنده به هیچ عنوان ادعا نمی کنم که ما به فاز تکمیل این فناوری ها دست پیدا کرده ایم. بلکه معتقدم که شرکت های ما نیز دراین زمینه قدم های اولیه را برداشته اند و در سال «جهش تولید»، این نشانه مثبتی از جنب و جوش بخش خصوصی در این حوزه می باشد. برخی تجهیزات می توانند جایگزین تجهیزات آمریکایی باشند وی اظهار داشت: ما معتقدیم که بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی نیز دارند. بعضی از این تجهیزات بومی می توانند جایگزین تجهیزات عمدتاً آمریکایی یا غیر ایرانی در شبکه ارتباطی کشور باشند. البته بعضی از شرکتها سالهاست که روی خروجی هایشان کار کرده اند و محصولات قابل قبولی نیز دارند آسوشه درباب این سوال که آیا این تجهیزات بومی، قابلیت آنرا دارند که در شبکه ملی اطلاعات بعنوان زیرساخت فضای مجازی کشور قرار گیرند و خدمات با کیفیتی به مردم ارائه کنند؟ اظهار داشت: بعضی از این تجهیزات در نقاط با ظرفیت پایین شبکه امکان استفاده دارند اما در نقاط با ظرفیت بالا به هیچ وجه امکان و آمادگی استفاده برای شبکه ملی اطلاعات را ندارند. در این میان اپراتورهای شبکه مراقب خواهند بود که فقط به اینکه این تجهیزات ایرانی هستند بسنده نکنند و تست های لازم را انجام دهند؛ چونکه مقرر است این تجهیزات در شبکه ای قرار گیرد که هدفش ارائه خدمات داخلی با کیفیت به مردم است و نباید هر تجهیز بدون کیفیتی را به صرف اینکه بومی است، در آن به کار گرفت. وی اشاره کرد: از طرف دیگر نباید نظارت بخش های نظارتی موجب کندی و به صورتی سدی در مقابل فعالیت بخش خصوصی باشد. بنا بر این تاکیدمان بر این است که نظارت بخش های نظارتی چه در حوزه کیفی و چه در حوزه های امنیتی، باید به صورتی کمک کننده بخش خصوصی باشد تا سریع تر به تجهیزات و قطعات بومی مورد نیاز جهت استفاده در جای جای شبکه ملی اطلاعات برسیم. مشاور فناوری رئیس مرکز ملی فضای مجازی با اعلان اینکه ما در دنیا شاهد روند بلوغ فناوری های ارتباطی هستیم و انتظار این روند را در داخل کشور نیز داریم، اظهار داشت: البته باتوجه به تحریم ها و وضعیت اقتصادی کشور انتظار نداریم که این شرکتها راه ۲۰ ساله را در ۳ سال بپیمایند. در این راه اپراتورها هم باید کمک کنند تا فضای تست و آزمایش برای بالغ شدن این تجهیزات برقرار شود. آسوشه معتقد می باشد که نباید تجهیزات بومی را در روز اول با تجهیزات معادل آمریکایی، اروپایی و یا چینی مقایسه نماییم. بلکه باید به بخش خصوصی فرصت داد تا خودش را نشان دهد. البته قاطعانه معتقدم که در بعضی موارد از تجهیزات پیشرفته بومی در این عرصه با خروجی هایی روبرو می باشیم که به قطعات امریکایی، اروپایی و چینی تنه می زند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا در حوزه تجهیزات بومی شبکه ارتباطی به خودکفایی رسیده ایم، اظهار داشت: در هیچیک از موارد ما نمی توانیم بگوییم که به صورت ۱۰۰ درصد شبکه مان را می توانیم با محصولات بومی تجهیز نماییم. چونکه ما همچنان در حوزه اقلام سخت افزاری وابستگی داریم که البته این وابستگی ۱۰۰ درصد نیست. در بعضی موارد می توان از تجهیزات معادل استفاده نمود. به بیان دیگر در بعضی موارد قسمتی از تجهیزات متعلق به ما نیست و در بعضی موارد هم کل کار نتیجه کار دانش آموختگان و پژوهشگران خودمان است. مشاور مرکز ملی فضای مجازی توضیح داد: بنظر می رسد درصد ۳۰ به ۷۰ برای توانمندی ما در حوزه تجهیزات پیشرفته بومی شبکه ملی اطلاعات مناسب باشد. به این معنا که صفر تا صد حدود ۳۰ درصد تجهیزات قابل اتکا به توان بومی است و ۷۰ درصد تجهیزات عمدتاً کار ما نیست و تنها به قسمتی از آن مسلط هستیم. برای مثال تجهیزات نرم افزاری ما قابل دفاع هستند اما در بخش سخت افزاری عمدتاً از توان کشورهای دیگر استفاده می نماییم. چشم انداز روشن استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات وی اظهار داشت: البته این وابستگی با آنچه که قبل از این به تجهیزات امریکایی و اروپایی وجود داشت، متفاوت است و امروز شاهد استقلالی هستیم که می توانیم از تجهیزات معادل خودمان نیز در شبکه استفاده نمائیم. می توانیم تجهیزات را طراحی نموده و به شرکتهای دوم و سوم برای ساخت ارسال نماییم. اما در زمینه ساخت دیوایس و قطعات نیمه هادی در کشور فعلاً توانایی وجود ندارد و بودجه و اعتبار لازم نیز برای آنکه به این سمت حرکت نماییم، دیده نمی گردد. دکتر آسوشه چشم انداز استفاده از تجهیزات «های تک» بومی در شبکه ملی اطلاعات را روشن می داند و معتقد می باشد که اگر در ۳ سال آینده بخش های ارائه کننده خدمات باردیگر به تجهیزات خارجی برنگردند و فضایی که الان به وجود آمده را دنبال کرده و اهتمام و خطا را تحمل کنند، با ساخت های متوالی، بلوغ تولید ملی این تجهیزات در انتظار ما است. وی اظهار داشت: از طرف دیگر بخش خصوصی نیز باید انتظاراتش را پایین بیاورد و تجهیزات خودرا از جهت قیمت و هزینه با تجهیزات خارجی که بیش از ۱۰ سال است ساخته می شوند و تست های مختلف را پشت سر گذاشته اند مقایسه نکند. مشاور رئیس مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد: بنظر می رسد معاونت نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات در حال برنامه ریزی مجدد برای شناسایی پتانسیل های تولیدی بخش خصوصی در حوزه تجهیزات شبکه است. براین اساس این مجموعه و نیز بخش خصوصی و اپراتورهای ارتباطی باید برای نگاه استقلال در تامین تجهیزات ارزش قائل باشند تا این راه پرپیچ و خم با پیروزی به اتمام برسد.
منبع: سئو بوی
