گفتگوی مهر با دبیر شورای عالی فضای مجازی؛ پیگرد قانونی برای انتشار ۱۳۰۰محتوای جعلی کرونا

به گزارش سئو بوی دبیر شورایعالی فضای مجازی از پیگیری قانونی برای انتشار ۱۳۰۰ مورد محتوای جعلی در رابطه با بحران کرونا در فضای مجازی اطلاع داد و اظهار داشت: هویت جاعلان اخبار و محتوا با ورود ضابطان قضایی شناسایی شد.

خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: باآنکه درباره خسارت ظهور ویروس کرونا در جهان تابحال آمار دقیق و رسمی در جهان منتشر نشده اما این اپیدمی قطعا تأثیرات بسیاری در برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها داشته و اغلب این تاثیرها هم به شکلی با فضای مجازی مرتبط می باشد.
در ایران هم انتشار ویروس کرونا، خیلی از برنامه ریزی ها در حوزه های مختلف را دستخوش تغییرات کرد و از طرفی، سبب شد بخش بزرگی از جامعه از قابلیت های فضای مجازی برای ارتباطات، اطلاع رسانی، آموزش، کسب و کار نو و حتی پرکردن اوقات فراغت استفاده کنند.
در این میان حجم قابل توجهی از محتوا در فضای مجازی تولید و منتشر شد؛ حجم قابل توجهی اینترنت توسط کاربران مصرف شد و خیلی از کسب و کارهای اینترنتی فعالیت خویش را شروع کردند. در همین حال رویکرد آموزش به صورت مجازی، استفاده از خدمات و برگزاری رویدادها به صورت آنلاین از دیگر نتایج شیوع ویروس کرونا بود.
از این رو در فروردین ماه و به دستور رئیس جمهور، کارگروه ویژه فضای مجازی در مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شد تا مدیریتی بر فضای مجازی در این بحران صورت گیرد و هم صدمه های مربوط به اخبار کذب و خلاف واقع و آمارهای مبهم و متناقض کنترل شود.
ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورایعالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار مهر، به سوالات در مورد اقدامات این کارگروه و اتفاقات متأثر از ویروس کرونا در فضای مجازی کشور پاسخ داد.
وی درباره وضعیت مربوط به بررسی سند کلان شبکه ملی اطلاعات که به سبب کرونا به تأخیر افتاد و سوءاستفاده های امنیتی از هویت کاربران در فضای مجازی در روزهای انتشار کرونا توضیحاتی عرضه داد و تصریح کرد: ویروس کرونا پروژه های فنی در رابطه با شبکه ملی اطلاعات را به تعویق نیانداخت.
مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
*به عنوان اولین سوال تولید و نشر برخی محتواها در فضای مجازی سبب بروز هراس و اضطراب و تشویش در جامعه و دغدغه مردم در روزهای شروع ویروس کرونا شده بود. بنابراین تشکیل کارگروه ویژه فضای مجازی از جانب ستاد ملی مدیریت و مقابله با کرونا در مرکز ملی فضای مجازی، تکلیف شد. این کارگروه چه اقداماتی انجام داده و دستاورد آنچه بود؟
البته ما چند کارگروه را در حوزه فضای مجازی و کرونا پیش بردیم. یکی از آنها، کارگروهی در حوزه محتوای فضای مجازی بود که در مرکز ملی تشکیل شده و نزدیک به ۱۰ جلسه هم داشتیم. در آنجا در حقیقت مواردی که در فضای مجازی منتشر می شد و بعضاً شایعات و افترا و اخبار جعلی بود را بررسی و تعیین کردیم که نحوه پاسخ دهی به چه صورت باشد.
برای مثال اگر نشر این محتوا از راه خبرگزاری های رسمی بود، مبحث به خبرگزاری ها اعلام می شد تا خبر صحیح منعکس شود. در این کارگروه وزارت ارشاد، سازمان صدا و سیما و سایر موسساتی که در حوزه خبر و محتوای کشور به صورت رسمی فعالیت دارند، عضویت داشتند. هدف از تشکیل آن هم کاهش صدمه ها در حوزه محتوا و اخبار مربوط به کرونا بود.
چرا که در ایام نخست انتشار کرونا شاهد انتشار اخبار جعلی زیادی در ارتباط با کمبودها، شیوه های درمان جعلی، روش های سنتی مبارزه با بیماری و مواردی از این دست بودیم. طبق آماری که داشتیم بیشتر از یکهزار و ۳۰۰ مورد خبر غیرموثق و جعلی و تهمت و افترا و شایعه در فضای مجازی منتشر گردید که مجموع همه اینها مورد رسیدگی قرار گرفت و برخی هم احتیاج به پیگیری پلیسی داشت که گزارش آن در این کارگروه به پلیس فتا داده شد تا رسیدگی شود.
در روزهای نخست انتشار کرونا بیشتر از یکهزار و ۳۰۰ مورد خبر غیرموثق و جعلی در فضای مجازی منتشر گردید که مجموع همه اینها مورد رسیدگی قرار گرفت و برخی هم احتیاج به پیگیری پلیسی داشت که گزارش آن در این کارگروه به پلیس فتا داده شد در این کارگروه ما در مورد مواردی که باید از راه رسانه ها به مردم اطلاع رسانی می شد هم تصمیم گیری کردیم. برای مثال در کارگروه محتوای کرونا، همچون تصمیماتی که گرفتیم این بود که چه خطوط رسانه ای را دنبال نماییم و ترویج شعارهایی مانند «درخانه بمانیم» و تشویق به عدم مسافرت، همچون این خطوط بود که مورد استقبال مردم و رسانه ها در فضای مجازی هم قرار گرفت.
علاوه بر این، یک کارگروه ویژه فضای مجازی هم با مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا، تشکیل شد تا در مواردی که تعمدی در انتشار اخبار جعلی در فضای مجازی وجود داشت، بتوان تصمیم گیری کرد. در این صورت هویت فردی که خبر را جعل کرده بود شناسایی و در کارگروه ویژه، تصمیماتی درباره وی گرفته می شد. این تصمیم می توانست در حد توجیه و یا احضار این افراد همراه با تذکرات لازم توسط ضابطان قضائی باشد. در مواردی هم که احتیاج به ورود ضابط قضائی بود، ضابط قضائی ورود کرد.
در برخی موارد هم مبحث مربوط به انتشار اخبار جعلی مربوط به خبرگزاری ها بود که از جانب وزارت ارشاد با مکاتباتی، تذکر مربوطه صورت گرفت.
تصمیم گیری در مورد اینکه اخبار مربوط به آمار کرونا فقط باید از ستاد ملی مبارزه با کرونا دریافت شود، همچون تصمیمات این کارگروه ویژه بود. چون که در ابتدا بعضاً مشاهده می شد که بعضی از رؤسای بیمارستانها، دانشگاه ها، نمایندگان مجلس، اعضای شورای شهر و کسانی که مسئولیتی در این حوزه نداشتند در ارتباط با مبحث کرونا، آمارهایی را اعلام می کردند که در این کارگروه تلاش بر این بود که از راه ارسال نامه های رسمی مصوبه کارگروه ویژه، تذکر به آقایان ابلاغ شود.
* علاوه بر فعالیت در ستاد کرونا، آیا در مرکز ملی فضای مجازی اقدامات دیگری در مورد مبحث کرونا انجام شد؟
در ادامه این فعالیت ها، فعالیتی هم در ارتباط با تقویت اقتصاد دیجیتال و فضای مجازی در روزهای کرونا داشتیم که مربوط به جشنواره مجازی بهاره بود که از جانب وزارت صمت انجام شد. ما در این رابطه هماهنگی های با صدا و سیما و نشریات و رسانه های جمعی و اجتماعی داشتیم تا این جشنواره به صورت مناسبی پوشش داده شود.
در رابطه با پروژه های جنبی مانند «شبکه شاد» که وزارت آموزش و پرورش متولی آن است هم همکاری هایی داشتیم تا این پروژه با دقت و سرعت مناسبی پیاده سازی شود. ضمن اینکه تلاشمان این است که در امور اجرایی مداخله نداشته باشیم اما کمک می نماییم تا اینگونه پروژه ها به انجام برسد.
* بنظر می رسد فعالیت این کارگروهها به اتمام رسیده است؟
یک مقداری از شدت آن کاسته شده است اما ادامه دارد.
* در رصد فضای مجازی در روزهای کرونا، مبحث کاهش صدمه ها را بعنوان یکی از اهداف تشکیل کارگروه محتوای فضای مجازی در روزهای کرونا، مطرح کردید. آیا آماری دارید که چه میزان این هدف محقق شده و اخبار غیرموثق و سایر صدمه ها چگونه کنترل شده است؟
برآورد کسانی که فعال فضای مجازی می باشند، نشان داده است که این اقدامات ما مؤثر بوده است. چون که ما تقریباً در ۳ هفته اول اسفند با یک نابسامانی در فضای مجازی روبرو بودیم که مربوط به اخبار و آمارهای دروغ و تهیه ویدئو کلیپ های نادرست می شد. برای مثال ویدئویی نشان می داد که افراد در راهروهای بیمارستان افتاده اند و به آنها رسیدگی نمی گردد که اغلب اینها کذب بود. یا شخصی خودش را بعنوان شهردار بوشهر معرفی کرده بود در حالیکه رستوران چی بود. اینگونه موارد زیادی در فضای مجازی به چشم می خورد که با عنایت به فعالیتهای خوب پلیس فتا در این عرصه، ما نسبتاً در فروردین و اردیبهشت ماه ۹۹ فضای نسبتاً آرامی را در حوزه اخبار کرونایی در فضای مجازی تجربه کردیم.

* آنطور که اعلام کردید بعضی از پرونده ها مربوط به افرادی بود که تعمدا در این فضا به انتشار مطالب و محتوای جعلی می پرداختند، چه تعداد از این موارد شناسایی شد و برخورد با آنها چگونه بود؟
تعدادشان از لحاظ کمی زیاد نبود اما از آنجایی که برای ما در درجه اهمیت قرار داشت برخی به قوه قضائیه عرضه شدند و برای برخی هم محرومیت هایی دیده شد که به آنها ابلاغ گردیده است.
* علاوه بر آنکه برای تقویت اقتصاد دیجیتال در روزهای شیوع ویروس کرونا، از جشنواره مجازی بهاره حمایت کردید، برای تقویت فعالیت کسب و کارهای این حوزه، آیا برنامه خاصی در نظر نگرفتید؟
ما در ۲ حوزه کار کردیم. نخست در مهار قیمت ها در بحران کرونا. همانطور شاهد می باشیم سایت های آگهی در فضای مجازی در حوزه هایی مانند خودرو و املاک، با درج قیمت، جریان های کاذب قیمت به راه انداختند که در این رابطه با هماهنگی هایی که صورت گرفت و سیاست هایی که اتخاذ شد، جلوی این جریان گرفته شد.
البته مجری این اقدامات معمولاً وزارتخانه های ذینفع بودند اما ما جلسات مشترکی با وزارت صمت و تعزیرات در مرکز ملی فضای مجازی داشتیم و تصمیمات مقطعی در ارتباط با فعالیت این سایت ها گرفته شد. همانطور که می دانید فضا به شدت ملتهب است و شاید صلاح نباشد که این سایت ها قیمت های مربوط به خودرو و املاک را درج کنند.
جلسات مشترکی با وزارت صمت و تعزیرات در مرکز ملی فضای مجازی داشتیم و تصمیمات مقطعی در ارتباط با فعالیت سایت های آگهی خودرو و املاک گرفته شد. فضا به شدت ملتهب است و شاید صلاح نباشد که این سایت ها قیمت های مربوط به خودرو و املاک را درج کنند در مورد جشنواره مجازی بهاره هم هدف شناسایی چندهزار کسب و کاری بود که خدمات فضای مجازی نداشتند و ما در این جشنواره از آنها حمایت کردیم تا بتوانند کالای خویش را به صورت آنلاین به فروش برسانند. حتی صحبت های اولیه هم با شهرداری تهران شد که البته اجرا نشد؛ قصد داشتیم حتی با پشتیبانی از تاکسی های اینترنتی، بستری فراهم نماییم که خریدهای سوپرمارکتی و جزئی مردم را به درب منزل برسانیم تا کسب و کارهایی مانند تاکسی های آنلاین و پیک های موتوری که در این ایام به شدت بیکار شده بودند، رونق بگیرند.
البته باید گفت در تمامی این اقدامات جزئی و پراکنده، مرکز ملی فضای مجازی برای انجام هماهنگی ها بعنوان ستاد عملیاتی نقش داشت.
* بنظر می رسد یکی دیگر از تأثیراتی که بحران کرونا در این عرصه به همراه داشت مربوط به عدم برگزاری جلسات شورایعالی فضای مجازی و تعویق در بررسی طرح کلان شبکه ملی اطلاعات است. حال با عنایت به وضع موجود، بررسی این پروژه که قرار بود سند عملیاتی آن به تصویب برسد چگونه پیش می رود؟ گویا مقرر شده بود این طرح تا آخر سال ۹۸ در شورایعالی فضای مجازی نهایی شود.
تعویق مربوط به برگزاری جلسه شورایعالی فضای مجازی است. چون در روزهای کرونا، شورایعالی فضای مجازی تشکیل جلسه نداده است. سند مربوط به اهداف کلان شبکه ملی اطلاعات که توسط وزارت ارتباطات تهیه شده است ابعاد این شبکه را به صورت دقیق و جزئی ذکر کرده و برای تأیید و نهایی کردن آن تقسیم کار صورت گرفت.
این سند طولانی بیشتر از ۱۲ صفحه است که در اواسط بررسی آن، مبحث کرونا پیش آمد و جلسات شورایعالی فضای مجازی تشکیل نشد. باآنکه بررسی این طرح در شورایعالی فضای مجازی متوقف شده، اما کار فنی ما با وزارت ارتباطات در حال انجام می باشد.
برای سال ۹۹ تعداد ۷ کلان پروژه را ذیل شبکه ملی اطلاعات تعریف کرده ایم و الان در حال نهایی کردن تاریخ آن برای عملیاتی سازی هستیم تا مشخص شود که هر یک از پروژه ها در چه ماه هایی از سال ۹۹ عملیاتی می شود ما برای سال ۹۹ تعداد ۷ کلان پروژه را ذیل شبکه ملی اطلاعات تعریف کرده ایم و الان در حال نهایی کردن تاریخ آن با وزارت ارتباطات برای عملیاتی سازی هستیم تا مشخص شود که هر یک از پروژه ها در چه ماه هایی از سال ۹۹ عملیاتی می شود. برای مثال یکی از پروژه هایی که مقرر است در ۲۷ خردادماه آغاز عملیاتی شدن آنرا اعلام کنند، مربوط به مرکز داده ابری است.
در تیرماه و مهرماه هم پروژه هایی در دست زمان بندی داریم. به هر حال تمامی تلاش این است که به کار اجرایی مربوط به شبکه ملی اطلاعات صدمه ای وارد نشود و به همان شدتی که در دستور مقام معظم رهبری و شورایعالی فضای مجازی مطرح بوده، این پروژه ادامه یابد. امیدواریم در اسرع وقت شورایعالی فضای مجازی هم تشکیل جلسه دهد و به این مورد رسیدگی نماییم.
* اولین جلسه شورایعالی فضای مجازی در سال ۹۹ چه زمانی برگزار می شود و آیا دستور جلسه آن مشخص است؟
فعلاً به ما قول پس از ماه مبارک را دادند و انشاالله بعد از ماه رمضان در نخستین فرصت این جلسه انجام می شود.
موضوع دستور کار هم ادامه بررسی طرح کلان شبکه ملی است و باید این سند را به اتمام برسانیم. ما از این سند تنها ۴ صفحه را تصویب کرده ایم و حدود ۸ صفحه مانده که باید تصویب شود. این سند برنامه عملیاتی شبکه ملی اطلاعات خواهد بود.

* این کلان پروژه ها شامل چه مواردی می شود؟
بحث هایی در مورد پیام رسان ها، موتور جستجو و خدمات ابری در این کلان پروژه ها دیده شده است. در خردادماه فاز نخست خدمات ابری مرکز داده افتتاح می شود. اینها پروژه های اجرایی شبکه ملی اطلاعات هستند که وزارت ارتباطات قول داده این ۷ کلان پروژه را تا آخر سال تحویل دهد و با انجام آنها، شاهد گشایش وسیعی در ملی تر شدن شبکه ملی اطلاعات خواهیم بود.
* یکی از اهدافی که عملیاتی شدن شبکه ملی اطلاعات دنبال می کند مربوط به افزایش امنیت و نظام مند سازی فضای مجازی در کشور است. اما به سبب عدم تحقق این هدف، یکی از مواردی که در روزهای کرونا خیلی از کاربران با آن درگیر بودند و در فضای مجازی هم بازتاب بسیاری داشت، مربوط به نشت و افشای اطلاعات پایگاه های داده و ضعف امنیت سایبری خیلی از سایت های داخلی همچون سایت های بانکی، شرکت های هواپیمایی، مراکز آموزشی و دانشگاهی، بازار اپلیکیشن و حتی شبکه های اجتماعی مانند تلگرام بود. حال با عنایت به مصوبه تقسیم کار شورایعالی فضای مجازی برای امنیت سازمان ها، آیا نظارتی بر حسن انجام مصوبات شورا در این حوزه وجود دارد و چرا سازمان هایی مانند افتا، فتا و مرکز ماهر در این حوزه مسئولیت پذیر نیستند؟
ما نظارت بسیار دقیق و نزدیکی در این بخش داریم و در مواردی که اخیراً عنوان شد هم نظارت داشتیم. البته مقداری فضاسازی و بزرگنمایی در ارتباط با افشای اطلاعات هویتی بانکی و تلگرامی صورت گرفت. اما به هر ترتیب همه موارد رسیدگی شد و برخی موارد هم توسط ضابطان قضائی مورد دستگیری و تعقیب قرار گرفتند.
* پس شما بررسی کردید و مشخص شد که اطلاعات هویتی ۴۰ میلیون کاربر تلگرام فاش نشده بود؟
خیر؛ به این مفهوم که این اطلاعاتی که فاش شد، اطلاعات ویژه ای تلقی شده بود؛ در حالیکه این نقطه ضعفی است که در پیام رسان تلگرام وجود داشته و کار جمع آوری اطلاعات توسط یک برنامه نرم افزاری نسبتاً ساده انجام شده بود. این در حالیست که طوری بزرگنمایی شد که اگر کسی به این اطلاعات دسترسی داشته باشد می تواند به محتوای کانال و گروه تلگرامی افراد دسترسی پیدا کند، در حالیکه این طور نبود و تنها اطلاعات تلفنی افراد سرقت شده بود. این مشکل مربوط به نرم افزار و باگ تلگرام بود. اما به جای اینکه به این مورد پرداخته شود که چرا تلگرام این نقطه ضعف را داشته و دفترچه تلفنش برای کاربران باز است و قابلیت دسترسی به آن وجود دارد، مبحث به نحو دیگری منعکس شد.
بنابراین خیلی از کسانی که خبر را خواندند تصور کردند که ۴۲ میلیون امکان بوجود آمده و اشخاص می توانند محتوای فعالیتهای تلگرامی این ۴۲ میلیون اکانت را ببینند، در حالیکه این طور نبود. البته کوتاهی صورت گرفته و در حال رسیدگی به این کوتاهی هستیم.
* اما این افشای اطلاعات فقط مربوط به تلگرام نبود، افشای اطلاعات مربوط به سازمان امور دانشجویان، پایگاه های اطلاعاتی چند پژوهشگاه، شرکت بیمه و شرکت های هواپیمایی در بازه زمانی دو ماه گذشته، نشان داده است که این پایگاه ها از نظر امنیت سایبری قابل اطمینان نیستند.
بله، بانک اطلاعاتی هم که افشا شده بود خیلی قدیمی و کهنه بود و فردی که این خبر را منتشر نموده بود، بازداشت شده است. به هر حال باید به این نکته توجه کرد که کشور به تدریج الکترونیکی می شود و وارد فضای مجازی می شود. با آمدن بیماری کرونا و اقبال عمومی مردم برای رعایت فاصله گذاری اجتماعی، مشخص شد که نرم افزارها و سامانه هایمان آن درجه از امنیت را شاید نداشته باشند که بتوانند پاسخگوی حضور این جمعیت در فضای مجازی باشند.
با آمدن بیماری کرونا و اقبال عمومی مردم برای رعایت فاصله گذاری اجتماعی، مشخص شد که نرم افزارها و سامانه هایمان آن درجه از امنیت را شاید نداشته باشند که بتوانند پاسخگوی حضور این جمعیت در فضای مجازی باشند بنابراین متأسفانه شاهد می باشیم که بعضاً رخنه ها و صدمه پذیری های امنیتی در سامانه ها و بانکهای اطلاعاتی وجود دارد. اما اینکه فکر کنید اینها رها شده و رسیدگی نمی گردد، این طور نیست. ما تلاش می نماییم با تقسیم کاری که در کشور صورت گرفته، این مورد تحت کنترل و رسیدگی قرار گیرد.
* اما الان سازمان های متولی امنیت سایبری در کشور، تنها به اطلاع رسانی بعد از حملات صورت گرفته می پردازند و مسئولیت را برعهده نمی گیرند!
خیر، این طور نیست. این سازمان ها به موارد رسیدگی هم می کنند. انتظار نباید داشت که پیش از وقوع تهدید سایبری، متوجه آن رخنه شد. در هر حال آیین نامه ها و نظام نامه هایی وجود دارد که برای اغلب سامانه های کشور، تعریف شده تا کنترل ها صورت گیرد. اما اصولاً در فضای مجازی، هر مقدار هم که دقت به خرج دهیم باز هم هر روز با صدمه پذیری ها و رخنه پذیری های جدیدی روی سیستم عامل ها و نرم افزارها مواجه می شویم که برآمده از نرم افزارهای دیگر است.
لذا برخی موارد را باید به صورت پسینی انجام داد و این مشکل تنها مربوط به کشور ما نیست و اغلب کشورها با آن مواجهند.
* پس عملکرد متولیان امنیت فضای مجازی کشور قابل قبول است؟
انشاالله؛ ما احساسمان این است که کار شکل گرفته و تقسیم وظایف هم صورت گرفته است. همه سازمان ها تلاش می کنند ضعف های امنیتی خودشان را برطرف کنند و البته مواردی که کوتاهی شده، باید رسیدگی شود.